My earliest memory is of a pot stand. It is set into a corner with a cupboard on one side and, on the other, a shallow step. This is where my head begins. The step leads to another room, and far on the other side of the room, there is a white-haired woman sitting in a chair.
Discussions with my mother lead to just one pot stand, in a seaside cottage the summer I was eighteen months old. It was, she says, made of black iron and it stood beside a real step and the white-haired woman must be her own mother who died when I was six. This image of her is all that I have, and even then it is not so much an image as a sense. She may have been asleep, but I think she was reading. And there was something very quiet and covert about the pot stand, which was a pyramid affair with shelves for four pots. I can remember a little saucepan on the top shelf. I am tempted to say that there was a big saucepan on the bottom one, but this is pushing things a bit. I would give anything to remember what the lino was like.
At nine months, the baby puts her head in a pot and says, Aaah Aaah Aaah. She says it very gently and listens to the echo. She has discovered this all by herself. By way of celebration, I put my own head into the pot and say, Aaah Aaah Aaah. Then she does it again. Then I do it again. And so on.
The rest of my family don’t believe that I remember the pot stand, on the grounds that it is a stupid memory and, anyway, I was far too young. It is the job of families to reject each other’s memories, even the pleasant ones, and being the youngest I am sometimes forced to fight for the contents of my own head. But my brother broke his elbow that summer. My mother had to take him to hospital in Dublin and my grandmother looked after us while she was away. This was the first time in my life that I was without my mother for any length of time. If she had stayed, then am certain that I would not have remembered anything at all of that house — not the pot stand, and not my grandmother either.
We pilfer our own memories, we steal them from the world and salt them away.
I first left the baby when she was four months old. Some of the days when I was away, she spent with my mother. I wonder what image might remain with her from that time: a colour, a smell, a combination of shapes perhaps, affectless and still — and in the distance, someone. Just that. Someone.
And in the foreground? The carpet perhaps. I hope she remembers my parents’ carpet, the one I remember as a child, with a pattern of green leaves like stepping-stones all the way down the hall.
I have another, possibly earlier, memory of pulling the wallpaper off the wall from between the bars of my cot. My mother is absent from this scene too, but though the Pot Stand Memory is neither happy nor unhappy, this one is quite thrilling. I almost certainly ate the paper. The plaster underneath it was pink and powdery, and I imagine now that I can remember the shivery taste of it. I also remember the shape of the tear on the wall, or I think I do. At any rate, I see it in my mind’s eye — a seam on the left, stunningly straight, with four gammy strips pulled away, like a fat raggedy set of fingers, on the right.
I know this memory is, in some sense, true, but when I try to chase it, it disappears. It exists in peripheral vision, and presents itself only when I focus on something else — like typing, for example. When I stop writing this sentence and look up from the screen to try to see the pattern of the wallpaper — a blank. Memories, by their nature, may not be examined, and the mind’s eye is not the eye we use, for example, to cross the road.
I wonder if this is the way that the baby sees things: vaguely and all at once. I imagine it to be a very emotional way to exist in the world. Perhaps I am being romantic — but the visual world yields nothing but delight to her. There are (it seems) no horrors, no frights. Tiny babies see only in monochrome. I imagine colour leaking into her head like a slowly adjusted screen — tremendously slow, like a vegetable television growing silently in the corner of the room. I imagine her focus becoming sharper and deeper, like some infinitely stoned cameraman adjusting his lens. ‘Oh,’ she says — or something that is the precursor to ‘Oh’, a shallow inhalation, a stillness as she is caught by something, and begins to stalk it: careful, rapt — the most beautiful sound in the world: the sound of a baby’s wondering breath.
Something pulls in me when she is caught like this. For months I am a slave to her attention. The world is all colour, light and texture and I am her proud companion. I have no choice. None of us do. In a café, three women look over to smile at her, and then, as one, they look up. ‘Oh, she likes the light,’ says one, and this fact pleases us all. Immensely.
The light, of course, is horrible, and this is one of the reasons mothers think they are losing their minds: this pride in the baby looking at the light, this pride in the light as they introduce it to the baby, ‘Yes, the light!’ There is a certain zen to it; the world simple and new as we all stop to admire the baby admiring a wrought-iron candelabra with peculiar dangly bits and five — yes, five! — glowing, tulip-shaped bulbs.
She is years away from knowing from what ‘five’ might be, but maybe she already gets the ‘fiveness’ of it. This is the way her eyes move: One, one more! Another one! All of them! The other two. The first one again, another one! Something else.
Sometimes she holds her hand up like the baby Christ, and looks as though she contains everything, and understands it all. I do not ask to be forgiven, but still I feel redemption in the completeness of her gaze. And I feel the redemption in her fat baby wrists and her infinitely fine, fat baby’s hand. The baby is a blessing, but sometimes she does, she must, also bless, which is to say that she simply sees, and lifts her hand, as a sign.
I pick the baby up and we look in the wardrobe mirror, which has always been for her a complicated delight: What is it? It’s a baby! She smiles, it smiles back! (Complication upon complication! It’s me! It’s me! she says, and all her synapses, as I imagine, going ping! ping! ping!) She sees me smiling at her in the mirror; she sees her mother turning to smile at her in the room, and oh, it’s too much, she lunges forwards to examine the knob on the wardrobe door.
There are actually two knobs on the wardrobe. One is wooden and the other, for some reason, is an amber-coloured plastic. The baby goes from one to the other and back again. One of the first confusions in her young life was when myself and Martin both looked at her at the same time: ‘Oh no, there’s two of them.’ It almost felt unfair.
As she grew older, there was nothing she liked more than to be held by one of us and to look at the other, in a somewhat haughty way. Older still, she is completely content when the two of us are with her, quietly in a room. She has travelled from one, to two, perhaps to many. I think of this as she goes from the wooden knob to the amber one — a fairy tale of sameness and difference. This one. That one.
Of course, the first difference between this and the other is not between mother and father, or even between baby and ‘baby in the mirror’, but between one breast and . . . the other! If women had five teats, then mankind might, by now, be living on the moon.
Yesterday, it was warm, and I took off her socks and stood her on the grass. She loved this, but maybe not so much as I did — her first experience of grass. For her, this green stuff was just as different and as delicious as everything else — the ‘first’ was all mine. Sometimes, I feel as though I am introducing her to my own nostalgia for the world.
In the meantime, grass is green and springy and amazingly multiple and just itself. It might even be edible. Everything goes into her mouth. This is the taste of yellow. This is the taste of blue. Since she started moving about she has also experienced the taste of turf, of yesterday’s toast, and probably of mouse droppings, because it was weeks before I realised we were not alone in the house. Paper remains her ultimate goal, and she looks over her shoulder now to check if I am around. That wallpaper looks nice.
I really do wish I could remember my own wallpaper, instead of just the tear I made in it. The baby sleeps in my cot now — the one my father made over forty years ago with some half-inch dowel, and a fairly ingenious sliding mechanism for the side to be let down. I sat beside it one night, feeding her, and I tried to remember what it was like to be inside; the view between the bars and the ripped wallpaper on the wall. Someone, over the years, had painted it nursery blue, but I remembered a green colour, I could almost recall chewing the cross bar at the top. The baby sucked, her eyelashes batting slowly over a drunken, surrendered gaze, and as my attention wandered I saw, under a chip in the blue paint, the very green I ate as a child. A strong and distant emotion washed briefly over me and was gone.
My mother, or someone, pulled the cot away from the wall and, in time, the wallpaper I do not remember was replaced with wallpaper that I do remember (flowers of blue, block-printed on white). Babies love pattern so much I have begun to regret my own attempts at tastefulness. Not a single curlicued carpet for her to crawl over, not a single flower on the wall. Even her toys are in primary colours and her mobile is from the Tate, cut-out shapes, like a Mondrian floating free.
Once I stop trying, I seem to remember my mother giving out to me about the ripped-up wall. She would have been upset about the wallpaper. Perhaps this is why I remember it. It was my first real experience of ‘NO!’
My own child thinks No! is a game. I say it once and she pauses. I say it twice and she looks at me. I say it three times and she laughs. The punch-line!
Tasteful as it is, she loves the mobile. It has a big red circle that spins slowly to blue, and a little square that goes from black to white. There are various rectangles that don’t particularly obsess her but, taken all in all, it is the thing she likes most in the world.
We moved when she was nearly eight months old, and it was another two weeks before I got round to stringing up the mobile for her again. When it was done, she shuddered with delight. It happened to her all in spasm. She realised, not only that the mobile was there, but also that it had once been gone. She remembered it. In order to do this she needed to see three things: the mobile in the old flat, the new room without the mobile, the new room with the mobile. Memory is not a single thing.
Martin says that his first memory, which is of one brother breaking a blue plastic jug over another brother’s head, is false. His mother tells him that they never did have a slender, pale blue plastic jug. He thinks he dreamt about the jug, and that the dream also contained the idea that this was his first memory, as he dreamt a subsequent ‘first memory’ of people waving to him from a plane while he stood in the garden below. He was convinced for years that this was real. This makes me think that we are very young when we search for our first memory — that single moment when we entered the stream of time.
My own mother, who is curator and container of many things, among them the memory of my pot stand, worries that she is getting forgetful. The distant past is closer all the time, she says. If this is true, then the memory of her own mother is getting stronger now; sitting in a house by the sea, surrounded by children who are variously delighted, or worried, or concentrating on other things.
When you think about it, the pots can’t have stayed there for long. I would have pulled them down. There would have been noise, though my memory of them is notably, and utterly, silent. Perhaps what I remember is the calm before a chaos of sound and recrimination. That delicious, slow moment, when a baby goes very, very quiet, knowing it is about to be found out.
The other morning, the baby (silently) reached the seedlings I have under the window, and she filled her mouth with a handful of hardy annuals and potting compost. I tried to prise her mouth open to get the stuff out. She clamped it shut. She bit me (by accident). She started to cry. When she cried, her mouth opened. She was undone by her own distress and this seemed so unfair to me that I left her to it. I hadn’t the heart. Besides, it said on the pack that the compost was sterilised.
But she will not let my finger into her mouth, now, even to check for a tooth (she is very proud of her teeth), and when she clamps it shut and turns away she is saying, ‘Me,’ loud and clear. ‘Oh,’ a friend said, when she started to crawl, ‘it’s the beginning of the end,’ and I knew what she meant. It is the beginning of the end of a romance between a woman who has forgotten who she is and a child who does not yet know.
Until one day there will come a moment, delightful or banal, ordinary or strange, that she will remember for the rest of her life.
Anne Enright, 'Time' in Making Babies: Stumbling into Motherhood, London: Vintage, 2005, 65-72.
Mijn eerste herinnering is aan een groot, staand pannenrek. Het bevindt zich in een hoek, met daarnaast aan de ene kant een kast en aan de andere kant een klein opstapje. Dat is waar ik in mijn hoofd begin. Het opstapje leidt naar een andere kamer, en in de verste hoek van de kamer zit een vrouw met wit haar in een stoel. Discussies met mijn moeder hierover leiden altijd naar hetzelfde pannenrek in een huisje aan zee, in de zomer dat ik achttien maanden oud was. Het was gemaakt, zegt ze, van zwart ijzer, het stond naast een echt opstapje en de witharige vrouw zal haar moeder zijn geweest, die overleed toen ik zes was. Dit beeld van haar is het enige wat ik heb en het is eigenlijk niet eens een beeld — het is meer een gevoel. Misschien sliep ze, maar ik denk dat ze aan het lezen was. En het voelde zo stil en geheim, dat pannenrek — dat piramidevormig was, met plaats voor vier potten of pannen. Ik kan me een kleine steelpan herinneren, op het bovenste plateau. Ik ben geneigd om te zeggen dat er op het onderste plateau een grote steelpan stond, maar dat gaat misschien net te ver. Ik zou er alles voor overhebben om me te herinneren hoe het linoleum eruit zag.
Met negen maanden buigt de baby haar hoofd over een pot en zegt ze Aaah Aaah Aaah. Ze zegt het heel voorzichtig en luistert naar de echo. Ze heeft dit helemaal in haar eentje ontdekt. Dat moet gevierd worden, dus buig ik mijn eigen hoofd over de pot en zeg ik Aaah Aaah Aaah. Daarna is zij weer aan de beurt. En dan ik weer. Enzovoort.
De rest van mijn familie wil niet geloven dat ik me het pannenrek herinner, met als argument dat het een onzinnige herinnering is en ik trouwens toch veel te jong was. Het is aan familie de taak om elkaars herinneringen te ontkennen, zelfs de prettige, en omdat ik de jongste ben merk ik dat ik soms zelfs moet vechten voor de inhoud van mijn eigen hoofd. Maar mijn broer brak die zomer zijn elleboog. Mijn moeder moest hem naar het ziekenhuis brengen, in Dublin, en mijn oma paste op ons terwijl ze weg was. Dit was de eerste keer in mijn leven dat ik zonder mijn moeder bestond. Als ze niet was vertrokken, dan weet ik zeker dat ik helemaal niets van dat huis zou hebben onthouden — niet het pannenrek en zelfs niet mijn oma.
We sprokkelen onze eigen herinneringen bij elkaar, we stelen ze van de wereld en leggen ze opzij voor later.
De eerste keer dat ik de baby achterliet was ze vier maanden oud. Soms bracht ze de dagen dat ik weg was door met mijn moeder. Ik vraag me af welk beeld haar uit die tijd bij zal blijven: een kleur, een geur, een combinatie van vormen, misschien, onaantastbaar, onbeweeglijk — en in de verte, iemand. Alleen maar dat. Iemand.
En op de voorgrond? Misschien het vloerkleed. Ik hoop dat ze mijn ouders’ vloerkleed onthoudt, dat ene die ik me als kind nog kan herinneren, met een patroon van groene bladeren die als stapstenen helemaal tot aan het einde van de gang lopen. Ik heb nog een herinnering, van misschien nog wel eerder, dat ik behang van de muur aan het peuteren was, tussen de spijlen van mijn ledikantje door. Mijn moeder was ook bij deze scène afwezig, maar hoewel de Pannenrekherinnering niet blij of verdrietig te noemen is, is deze vrij opwindend. Het is zeer waarschijnlijk dat ik het behangpapier heb opgegeten. Het onderliggende gips was roze en poederig en ik stel me nu voor dat ik me de brokkelige smaak nog kan herinneren. Ik herinner me de vorm van de scheur op de muur ook nog, of misschien denk ik dat maar. Hoe dan ook, ik kan het voor de geest halen — links een naad, onvoorstelbaar recht en rechts, als een stelletje dikke, knobbelige vingers, vier losgetrokken stroken.
Ik weet dat dit tot op zekere hoogte echt is gebeurd, maar wanneer ik de herinnering probeer te vangen, verdwijnt deze. De herinnering bestaat in mijn ooghoeken, en laat zich alleen zien wanneer ik me op iets anders focus — op typen, bijvoorbeeld. Wanneer ik klaar ben met het schrijven van deze zin en van mijn scherm opkijk om een glimp op te vangen van het patroon van het behang — niets. Van nature mogen herinneringen niet onder de loep worden genomen en ons geestesoog is niet het oog dat we gebruiken om over te steken, om maar wat te noemen.
Ik vraag me af of dit de manier is waarop de baby dingen ziet: vaag en alles tegelijkertijd. Ik kan me voorstellen dat het een nogal emotionele manier is om te bestaan op deze wereld. Misschien ben ik nu wat te romantisch, maar de visuele wereld brengt haar niets anders dan pure verrukking. Er zijn (zo lijkt het) geen gruwelen, geen verschrikkingen. Voor baby’s is alles monochroom. Ik stel me voor dat de kleuren haar zicht binnenlekken als bij een scherm dat langzaam wordt afgesteld — buitengewoon langzaam, als een kasplanttelevisie die stilletjes groeit in de hoek van de kamer. Ik stel me voor dat de baby's focus steeds scherper en dieper wordt, alsof een cameraman oneindig stoned zijn lens aan blijft draaien. ‘O,’ zegt ze — of iets wat de voorganger van ‘O’ is, een korte inademing, een plotselinge onbeweeglijkheid wanneer iets nieuws haar aandacht trekt en ze het begint te achtervolgen: voorzichtig, verrukt — het mooiste geluid van de wereld: het geluid van de verwonderde adem van een baby.
Ze is zo intrigerend, wanneer haar aandacht op deze manier gevangen is. Maandenlang ben ik de slaaf van haar gevoelens. De wereld bestaat uit kleur, licht en textuur en ik ben haar trouwe kameraad. Ik heb geen keus. Wij allemaal niet. In een koffiezaakje keren drie vrouwen zich naar haar om haar een glimlach te geven en dan, als één, kijken ze omhoog. ‘O, ze kijkt naar de lichten,’ zegt er een, en dit geeft ons allemaal een immens plezier. Het licht is, in werkelijkheid, verschrikkelijk en dit is een van de redenen waarom moeders denken dat ze gek aan het worden zijn: trots zijn op de baby die naar het licht kijkt, trots zijn op het licht wanneer ze die introduceren aan de baby, ‘Ja, hè, het licht!’ Er zit een bepaalde zen in; de wereld zo simpel en nieuw, wanneer we allemaal even onze tijd nemen om te bewonderen hoe de baby een smeedijzeren kandelaar bewondert, eentje met eigenaardig bengelende onderdeeltjes en wel vijf (ja, vijf!) gloeiende, tulpvormige peertjes.
Ze is nog jaren verwijderd van de kennis van wat ‘vijf ’ nou eigenlijk is, maar misschien snapt ze wel de ‘vijfheid’ ervan. Dit is hoe ze haar ogen beweegt: één, nog één! Nog zo één! Ze allemaal! De andere twee. De eerste weer opnieuw, nog één! Een ander.
Soms houdt ze haar hand omhoog alsof ze het kindje Jezus is, en kijkt ze alsof ze alwetend is, en het allemaal begrijpt. Ik vraag niet om vergiffenis, maar ik voel de verlossing in de volledigheid van haar blik. En ik voel de verlossing in haar mollige babypolsjes en haar oneindig kleine, mollige babyhand. De baby is een zegen, maar soms (ze moet wel) zegent ze ook, wat wil zeggen dat ze simpelweg kijkt, en haar hand omhoog reikt, als een teken.
Ik til de baby op en samen kijken we in de passpiegel, die bij haar altijd al voor een ingewikkelde vreugde zorgde: wat is dat? Een baby! Ze lacht, de baby lacht terug! (Het wordt alleen nog maar ingewikkelder! Ik ben het! Ik ben het! zegt ze, en alle synapsen, zo stel ik me voor, gaan pling! pling! ping!) Ze ziet mij naar haar lachen in de spiegel; ze ziet dat haar moeder zich naar haar keert en naar haar lacht in de kamer, en o, het wordt teveel, ze werpt zichzelf voorover naar de kledingkast om de deurknop te onderzoeken.
De kast heeft eigenlijk zelfs twee deurknoppen. De één is van hout en de andere, om de een of andere reden, is gemaakt van een amberkleurig plastic. De baby gaat van de ene naar de andere, en dan weer terug. Een van de eerste verwarringen in haar jonge leven was toen Martin en ik tegelijkertijd naar haar keken: ‘O nee, het zijn er twee.’ Het was bijna oneerlijk.
Naarmate ze ouder werd wilde ze niets liever dan opgetild worden door één van ons, en dan kijken naar de ander, met een nogal zelfvoldane blik. Nu ze nog wat ouder is, is ze al tevreden wanneer we alle twee bij haar zijn, stilletjes in een kamer. Ze heeft de reis gemaakt van één, naar twee, misschien naar meer. Ik moet hieraan denken wanneer ze van de houten knop naar die van plastic gaat — een sprookje van gelijkheid en verschil. De ene. De andere.
Natuurlijk is het eerste verschil tussen de ene en de andere niet tussen moeder en vader en ook niet tussen baby en ‘baby in de spiegel’, maar tussen de ene borst en … de andere! Als vrouwen vijf tepels hadden dan zou de mensheid nu waarschijnlijk al op de maan leven.
Het was warm, gisteren, dus trok ik haar sokken uit en plantte ik haar op het gras neer. Ze vond dit geweldig, maar misschien niet zo geweldig als ik — haar eerste graservaring. Dit groene spul was voor haar net zo anders en heerlijk als alle andere nieuwe dingen — dit ‘eerste’ was alleen maar voor mij. Soms heb ik het idee dat ik haar mijn eigen heimwee naar de wereld probeer te introduceren.
Maar voorlopig is gras groen en levendig en verbazingwekkend veelvoudig en is het gewoon gras. Misschien is het zelfs eetbaar. Alles verdwijnt haar mond in. Zo smaakt geel. Zo smaakt blauw. Vanaf het moment dat ze rond begon te bewegen heeft ze ook de smaak ervaren van de grasmat, van het geroosterd brood van gisteren en waarschijnlijk ook van muizenkeutels, want het heeft weken geduurd voordat we doorhadden dat we niet alleen thuis waren. Maar haar einddoel is en blijft papier, en ze kijkt nu over haar schouder om te zien of ik er ben. Dat behang ziet er goed uit.
Ik zou zo graag willen dat ik me mijn eigen behang nog kon herinneren, en niet alleen de scheur die ik erin had gemaakt. De baby slaapt nu in mijn ledikantje — dat mijn vader meer dan veertig jaar terug gemaakt heeft, met een aantal smalle spijlen en een behoorlijk vindingrijk systeem om de zijkant naar beneden te schuiven. Op een nacht heb ik er naast gezeten, om haar te voeden, en ik probeerde me te herinneren hoe het was om er in te zitten; het uitzicht tussen de spijlen door en het gescheurde behang op de muur. In de loop der jaren had iemand de kinderkamer blauw geverfd, maar ik herinner me een groene kleur, ik kon bijna terugroepen hoe ik aan de spijlen van het ledikantje kauwde. De baby dronk en ze liet haar wimpers langzaam neerdalen op een dronken blik vol overgave en terwijl mijn aandacht begon af te dwalen zag ik, onder wat schilfers in de blauwe verf daadwerkelijk de groene verf die ik als kind at. Een sterke en lang vervlogen emotie overviel me en was toen weer weg.
Mijn moeder, of een ander iemand, trok het ledikantje weg van de muur en op gegeven moment was het behang dat ik me niet herinner vervangen door een behang dat ik me wél kan herinneren (blauwe bloemen, bedrukt op wit). Babies houden zo veel van patronen dat ik spijt begin te krijgen van mijn eigen pogingen om stijlvol te zijn. Geen tierelantijntjes in het vloerkleed om overheen te kruipen, op de muur geen bloem te bekennen. Zelfs haar speelgoed bestaat uit primaire kleuren en haar mobiel komt van de Tate: uitgesneden figuren, als een soort rondzwevende Mondriaan.
Wanneer ik het niet probeer lijk ik me te herinneren dat mijn moeder me op de vingers tikte vanwege de scheur in de muur. Ze zal het wel zonde hebben gevonden van het behang. Dat is misschien ook waarom ik het onthouden heb. Het was mijn eerste echte kennismaking met ‘NEE!’
Mijn eigen kind denkt dat Nee! een spelletje is. Ik zeg het één keer en ze stopt even. Ik zeg het een tweede keer en ze kijkt naar me. Ik zeg het een derde keer en ze lacht. Wat een grap!
Hoe smaakvol haar mobiel ook is, ze houdt ervan; van de grote rode cirkel die langzaam draait en dan zijn blauwe kant laat zien, en van het klein vierkant dat van zwart naar wit gaat. Er zijn nog wat rechthoeken die haar aandacht niet bijzonder trekken, maar al met al is dit het ding waar ze het meest van houdt.
We zijn verhuisd toen ze bijna acht maanden oud was, en het duurde nog twee weken voordat ik eindelijk tijd had om de mobiel weer voor haar op te hangen. Toen het was gelukt trilde ze van plezier. Ze maakte het mee in rillingen. Ze realiseerde zich dat de mobiel er niet alleen weer was, maar ook dat deze ooit weg was geweest. Ze kon zich dit herinneren. Om dat te doen moest ze drie dingen zien: de mobiel in de oude flat, de nieuwe kamer zonder de mobiel, de nieuwe kamer met de mobiel. Een herinnering is nooit alleen.
Martin zegt dat zijn eerste herinnering (een broer die een blauwe plastic kan tegen het hoofd van een andere broer kapotsloeg) niet klopt. Zijn moeder vertelt hem dat ze nooit een smalle, lichtblauwe plastic kan hebben gehad. Hij denkt dat hij over de kan gedroomd heeft en dat in de droom ook het idee ontstond dat dit zijn eerste herinnering was, omdat hij vervolgens ook over een ‘eerste herinnering’ droomde waarin mensen naar hem zwaaide vanuit een vliegtuig terwijl hij beneden in de tuin stond. Hij was er jarenlang van overtuigd dat het echt was gebeurd. Dit doet mij geloven dat we erg jong zijn wanneer we op zoek gaan naar onze eerste herinnering — dat ene moment waar we de stroming van de tijd betreden.
Mijn eigen moeder, conservator en houder van allerlei zaken, waaronder de herinnering van het pannenrek, vreest dat ze vergeetachtig wordt. Het verre verleden is altijd dichterbij, zegt ze. Als dat zo is dan zal de herinnering aan haar eigen moeder nu steeds sterker worden; in een luie stoel in een huis aan zee, omringd door blije kinderen, of ongeruste kinderen, of door kinderen die zich met andere dingen bezighouden.
Als je er nog eens goed over nadenkt, kunnen die potten daar niet lang zijn blijven staan. Ik zal ze wel kapot hebben gemaakt. Er zal geluid zijn gemaakt, hoewel mijn herinnering opmerkelijk en ontzettend stil is. Wat ik me herinner is misschien de stilte voor een storm van lawaai en beschuldigingen. Dat heerlijke, langzame moment wanneer een baby ineens heel, heel erg stil wordt, alsof ze weet dat ze ontdekt gaat worden.
Onlangs had mijn baby (zonder geluid te maken) de stekjes die ik bij het raam heb staan bereikt, en ze vulde haar mond met een handjevol taaie jonge plantjes en potgrond. Ik probeerde haar mond open te krijgen om het eruit te halen. Ze hield haar lippen stijf op elkaar. Ze beet me (per ongeluk). Ze begon te huilen. Toen ze huilde, viel haar mond open. Ze was overmeesterd door haar eigen verdriet en dit vond ik zo oneerlijk dat ik haar verder maar met rust liet. Ik kon het niet over mijn hart verkrijgen. Bovendien stond er op de zak dat de potgrond gesteriliseerd was.
Maar nu laat ze mijn vinger haar mond niet meer in, zelfs niet op zoek naar een tand (ze is erg trots op haar tandjes) en wanneer ze haar mond dicht klemt en ze wegdraait zegt ze, luid en duidelijk, ‘Mij’. ‘O,’ zei een vriendin, toen ze begon te kruipen, ‘dit is het begin van het einde,’ en ik wist gelijk wat ze bedoelde. Het is het begin van het einde van een verliefdheid tussen een vrouw die niet meer weet wie ze is, en een kind dat nog niet weet wie ze is.
Totdat er op een dag een moment komt, betoverend of banaal, alledaags of juist apart, dat ze zich voor de rest van haar leven zal herinneren.
My earliest memory is of a pot stand. It is set into a corner with a cupboard on one side and, on the other, a shallow step. This is where my head begins. The step leads to another room, and far on the other side of the room, there is a white-haired woman sitting in a chair.
Discussions with my mother lead to just one pot stand, in a seaside cottage the summer I was eighteen months old. It was, she says, made of black iron and it stood beside a real step and the white-haired woman must be her own mother who died when I was six. This image of her is all that I have, and even then it is not so much an image as a sense. She may have been asleep, but I think she was reading. And there was something very quiet and covert about the pot stand, which was a pyramid affair with shelves for four pots. I can remember a little saucepan on the top shelf. I am tempted to say that there was a big saucepan on the bottom one, but this is pushing things a bit. I would give anything to remember what the lino was like.
At nine months, the baby puts her head in a pot and says, Aaah Aaah Aaah. She says it very gently and listens to the echo. She has discovered this all by herself. By way of celebration, I put my own head into the pot and say, Aaah Aaah Aaah. Then she does it again. Then I do it again. And so on.
The rest of my family don’t believe that I remember the pot stand, on the grounds that it is a stupid memory and, anyway, I was far too young. It is the job of families to reject each other’s memories, even the pleasant ones, and being the youngest I am sometimes forced to fight for the contents of my own head. But my brother broke his elbow that summer. My mother had to take him to hospital in Dublin and my grandmother looked after us while she was away. This was the first time in my life that I was without my mother for any length of time. If she had stayed, then am certain that I would not have remembered anything at all of that house — not the pot stand, and not my grandmother either.
We pilfer our own memories, we steal them from the world and salt them away.
I first left the baby when she was four months old. Some of the days when I was away, she spent with my mother. I wonder what image might remain with her from that time: a colour, a smell, a combination of shapes perhaps, affectless and still — and in the distance, someone. Just that. Someone.
And in the foreground? The carpet perhaps. I hope she remembers my parents’ carpet, the one I remember as a child, with a pattern of green leaves like stepping-stones all the way down the hall.
I have another, possibly earlier, memory of pulling the wallpaper off the wall from between the bars of my cot. My mother is absent from this scene too, but though the Pot Stand Memory is neither happy nor unhappy, this one is quite thrilling. I almost certainly ate the paper. The plaster underneath it was pink and powdery, and I imagine now that I can remember the shivery taste of it. I also remember the shape of the tear on the wall, or I think I do. At any rate, I see it in my mind’s eye — a seam on the left, stunningly straight, with four gammy strips pulled away, like a fat raggedy set of fingers, on the right.
I know this memory is, in some sense, true, but when I try to chase it, it disappears. It exists in peripheral vision, and presents itself only when I focus on something else — like typing, for example. When I stop writing this sentence and look up from the screen to try to see the pattern of the wallpaper — a blank. Memories, by their nature, may not be examined, and the mind’s eye is not the eye we use, for example, to cross the road.
I wonder if this is the way that the baby sees things: vaguely and all at once. I imagine it to be a very emotional way to exist in the world. Perhaps I am being romantic — but the visual world yields nothing but delight to her. There are (it seems) no horrors, no frights. Tiny babies see only in monochrome. I imagine colour leaking into her head like a slowly adjusted screen — tremendously slow, like a vegetable television growing silently in the corner of the room. I imagine her focus becoming sharper and deeper, like some infinitely stoned cameraman adjusting his lens. ‘Oh,’ she says — or something that is the precursor to ‘Oh’, a shallow inhalation, a stillness as she is caught by something, and begins to stalk it: careful, rapt — the most beautiful sound in the world: the sound of a baby’s wondering breath.
Something pulls in me when she is caught like this. For months I am a slave to her attention. The world is all colour, light and texture and I am her proud companion. I have no choice. None of us do. In a café, three women look over to smile at her, and then, as one, they look up. ‘Oh, she likes the light,’ says one, and this fact pleases us all. Immensely.
The light, of course, is horrible, and this is one of the reasons mothers think they are losing their minds: this pride in the baby looking at the light, this pride in the light as they introduce it to the baby, ‘Yes, the light!’ There is a certain zen to it; the world simple and new as we all stop to admire the baby admiring a wrought-iron candelabra with peculiar dangly bits and five — yes, five! — glowing, tulip-shaped bulbs.
She is years away from knowing from what ‘five’ might be, but maybe she already gets the ‘fiveness’ of it. This is the way her eyes move: One, one more! Another one! All of them! The other two. The first one again, another one! Something else.
Sometimes she holds her hand up like the baby Christ, and looks as though she contains everything, and understands it all. I do not ask to be forgiven, but still I feel redemption in the completeness of her gaze. And I feel the redemption in her fat baby wrists and her infinitely fine, fat baby’s hand. The baby is a blessing, but sometimes she does, she must, also bless, which is to say that she simply sees, and lifts her hand, as a sign.
I pick the baby up and we look in the wardrobe mirror, which has always been for her a complicated delight: What is it? It’s a baby! She smiles, it smiles back! (Complication upon complication! It’s me! It’s me! she says, and all her synapses, as I imagine, going ping! ping! ping!) She sees me smiling at her in the mirror; she sees her mother turning to smile at her in the room, and oh, it’s too much, she lunges forwards to examine the knob on the wardrobe door.
There are actually two knobs on the wardrobe. One is wooden and the other, for some reason, is an amber-coloured plastic. The baby goes from one to the other and back again. One of the first confusions in her young life was when myself and Martin both looked at her at the same time: ‘Oh no, there’s two of them.’ It almost felt unfair.
As she grew older, there was nothing she liked more than to be held by one of us and to look at the other, in a somewhat haughty way. Older still, she is completely content when the two of us are with her, quietly in a room. She has travelled from one, to two, perhaps to many. I think of this as she goes from the wooden knob to the amber one — a fairy tale of sameness and difference. This one. That one.
Of course, the first difference between this and the other is not between mother and father, or even between baby and ‘baby in the mirror’, but between one breast and . . . the other! If women had five teats, then mankind might, by now, be living on the moon.
Yesterday, it was warm, and I took off her socks and stood her on the grass. She loved this, but maybe not so much as I did — her first experience of grass. For her, this green stuff was just as different and as delicious as everything else — the ‘first’ was all mine. Sometimes, I feel as though I am introducing her to my own nostalgia for the world.
In the meantime, grass is green and springy and amazingly multiple and just itself. It might even be edible. Everything goes into her mouth. This is the taste of yellow. This is the taste of blue. Since she started moving about she has also experienced the taste of turf, of yesterday’s toast, and probably of mouse droppings, because it was weeks before I realised we were not alone in the house. Paper remains her ultimate goal, and she looks over her shoulder now to check if I am around. That wallpaper looks nice.
I really do wish I could remember my own wallpaper, instead of just the tear I made in it. The baby sleeps in my cot now — the one my father made over forty years ago with some half-inch dowel, and a fairly ingenious sliding mechanism for the side to be let down. I sat beside it one night, feeding her, and I tried to remember what it was like to be inside; the view between the bars and the ripped wallpaper on the wall. Someone, over the years, had painted it nursery blue, but I remembered a green colour, I could almost recall chewing the cross bar at the top. The baby sucked, her eyelashes batting slowly over a drunken, surrendered gaze, and as my attention wandered I saw, under a chip in the blue paint, the very green I ate as a child. A strong and distant emotion washed briefly over me and was gone.
My mother, or someone, pulled the cot away from the wall and, in time, the wallpaper I do not remember was replaced with wallpaper that I do remember (flowers of blue, block-printed on white). Babies love pattern so much I have begun to regret my own attempts at tastefulness. Not a single curlicued carpet for her to crawl over, not a single flower on the wall. Even her toys are in primary colours and her mobile is from the Tate, cut-out shapes, like a Mondrian floating free.
Once I stop trying, I seem to remember my mother giving out to me about the ripped-up wall. She would have been upset about the wallpaper. Perhaps this is why I remember it. It was my first real experience of ‘NO!’
My own child thinks No! is a game. I say it once and she pauses. I say it twice and she looks at me. I say it three times and she laughs. The punch-line!
Tasteful as it is, she loves the mobile. It has a big red circle that spins slowly to blue, and a little square that goes from black to white. There are various rectangles that don’t particularly obsess her but, taken all in all, it is the thing she likes most in the world.
We moved when she was nearly eight months old, and it was another two weeks before I got round to stringing up the mobile for her again. When it was done, she shuddered with delight. It happened to her all in spasm. She realised, not only that the mobile was there, but also that it had once been gone. She remembered it. In order to do this she needed to see three things: the mobile in the old flat, the new room without the mobile, the new room with the mobile. Memory is not a single thing.
Martin says that his first memory, which is of one brother breaking a blue plastic jug over another brother’s head, is false. His mother tells him that they never did have a slender, pale blue plastic jug. He thinks he dreamt about the jug, and that the dream also contained the idea that this was his first memory, as he dreamt a subsequent ‘first memory’ of people waving to him from a plane while he stood in the garden below. He was convinced for years that this was real. This makes me think that we are very young when we search for our first memory — that single moment when we entered the stream of time.
My own mother, who is curator and container of many things, among them the memory of my pot stand, worries that she is getting forgetful. The distant past is closer all the time, she says. If this is true, then the memory of her own mother is getting stronger now; sitting in a house by the sea, surrounded by children who are variously delighted, or worried, or concentrating on other things.
When you think about it, the pots can’t have stayed there for long. I would have pulled them down. There would have been noise, though my memory of them is notably, and utterly, silent. Perhaps what I remember is the calm before a chaos of sound and recrimination. That delicious, slow moment, when a baby goes very, very quiet, knowing it is about to be found out.
The other morning, the baby (silently) reached the seedlings I have under the window, and she filled her mouth with a handful of hardy annuals and potting compost. I tried to prise her mouth open to get the stuff out. She clamped it shut. She bit me (by accident). She started to cry. When she cried, her mouth opened. She was undone by her own distress and this seemed so unfair to me that I left her to it. I hadn’t the heart. Besides, it said on the pack that the compost was sterilised.
But she will not let my finger into her mouth, now, even to check for a tooth (she is very proud of her teeth), and when she clamps it shut and turns away she is saying, ‘Me,’ loud and clear. ‘Oh,’ a friend said, when she started to crawl, ‘it’s the beginning of the end,’ and I knew what she meant. It is the beginning of the end of a romance between a woman who has forgotten who she is and a child who does not yet know.
Until one day there will come a moment, delightful or banal, ordinary or strange, that she will remember for the rest of her life.
Anne Enright, 'Time' in Making Babies: Stumbling into Motherhood, London: Vintage, 2005, 65-72.
Mijn eerste herinnering is aan een groot, staand pannenrek. Het bevindt zich in een hoek, met daarnaast aan de ene kant een kast en aan de andere kant een klein opstapje. Dat is waar ik in mijn hoofd begin. Het opstapje leidt naar een andere kamer, en in de verste hoek van de kamer zit een vrouw met wit haar in een stoel. Discussies met mijn moeder hierover leiden altijd naar hetzelfde pannenrek in een huisje aan zee, in de zomer dat ik achttien maanden oud was. Het was gemaakt, zegt ze, van zwart ijzer, het stond naast een echt opstapje en de witharige vrouw zal haar moeder zijn geweest, die overleed toen ik zes was. Dit beeld van haar is het enige wat ik heb en het is eigenlijk niet eens een beeld — het is meer een gevoel. Misschien sliep ze, maar ik denk dat ze aan het lezen was. En het voelde zo stil en geheim, dat pannenrek — dat piramidevormig was, met plaats voor vier potten of pannen. Ik kan me een kleine steelpan herinneren, op het bovenste plateau. Ik ben geneigd om te zeggen dat er op het onderste plateau een grote steelpan stond, maar dat gaat misschien net te ver. Ik zou er alles voor overhebben om me te herinneren hoe het linoleum eruit zag.
Met negen maanden buigt de baby haar hoofd over een pot en zegt ze Aaah Aaah Aaah. Ze zegt het heel voorzichtig en luistert naar de echo. Ze heeft dit helemaal in haar eentje ontdekt. Dat moet gevierd worden, dus buig ik mijn eigen hoofd over de pot en zeg ik Aaah Aaah Aaah. Daarna is zij weer aan de beurt. En dan ik weer. Enzovoort.
De rest van mijn familie wil niet geloven dat ik me het pannenrek herinner, met als argument dat het een onzinnige herinnering is en ik trouwens toch veel te jong was. Het is aan familie de taak om elkaars herinneringen te ontkennen, zelfs de prettige, en omdat ik de jongste ben merk ik dat ik soms zelfs moet vechten voor de inhoud van mijn eigen hoofd. Maar mijn broer brak die zomer zijn elleboog. Mijn moeder moest hem naar het ziekenhuis brengen, in Dublin, en mijn oma paste op ons terwijl ze weg was. Dit was de eerste keer in mijn leven dat ik zonder mijn moeder bestond. Als ze niet was vertrokken, dan weet ik zeker dat ik helemaal niets van dat huis zou hebben onthouden — niet het pannenrek en zelfs niet mijn oma.
We sprokkelen onze eigen herinneringen bij elkaar, we stelen ze van de wereld en leggen ze opzij voor later.
De eerste keer dat ik de baby achterliet was ze vier maanden oud. Soms bracht ze de dagen dat ik weg was door met mijn moeder. Ik vraag me af welk beeld haar uit die tijd bij zal blijven: een kleur, een geur, een combinatie van vormen, misschien, onaantastbaar, onbeweeglijk — en in de verte, iemand. Alleen maar dat. Iemand.
En op de voorgrond? Misschien het vloerkleed. Ik hoop dat ze mijn ouders’ vloerkleed onthoudt, dat ene die ik me als kind nog kan herinneren, met een patroon van groene bladeren die als stapstenen helemaal tot aan het einde van de gang lopen. Ik heb nog een herinnering, van misschien nog wel eerder, dat ik behang van de muur aan het peuteren was, tussen de spijlen van mijn ledikantje door. Mijn moeder was ook bij deze scène afwezig, maar hoewel de Pannenrekherinnering niet blij of verdrietig te noemen is, is deze vrij opwindend. Het is zeer waarschijnlijk dat ik het behangpapier heb opgegeten. Het onderliggende gips was roze en poederig en ik stel me nu voor dat ik me de brokkelige smaak nog kan herinneren. Ik herinner me de vorm van de scheur op de muur ook nog, of misschien denk ik dat maar. Hoe dan ook, ik kan het voor de geest halen — links een naad, onvoorstelbaar recht en rechts, als een stelletje dikke, knobbelige vingers, vier losgetrokken stroken.
Ik weet dat dit tot op zekere hoogte echt is gebeurd, maar wanneer ik de herinnering probeer te vangen, verdwijnt deze. De herinnering bestaat in mijn ooghoeken, en laat zich alleen zien wanneer ik me op iets anders focus — op typen, bijvoorbeeld. Wanneer ik klaar ben met het schrijven van deze zin en van mijn scherm opkijk om een glimp op te vangen van het patroon van het behang — niets. Van nature mogen herinneringen niet onder de loep worden genomen en ons geestesoog is niet het oog dat we gebruiken om over te steken, om maar wat te noemen.
Ik vraag me af of dit de manier is waarop de baby dingen ziet: vaag en alles tegelijkertijd. Ik kan me voorstellen dat het een nogal emotionele manier is om te bestaan op deze wereld. Misschien ben ik nu wat te romantisch, maar de visuele wereld brengt haar niets anders dan pure verrukking. Er zijn (zo lijkt het) geen gruwelen, geen verschrikkingen. Voor baby’s is alles monochroom. Ik stel me voor dat de kleuren haar zicht binnenlekken als bij een scherm dat langzaam wordt afgesteld — buitengewoon langzaam, als een kasplanttelevisie die stilletjes groeit in de hoek van de kamer. Ik stel me voor dat de baby's focus steeds scherper en dieper wordt, alsof een cameraman oneindig stoned zijn lens aan blijft draaien. ‘O,’ zegt ze — of iets wat de voorganger van ‘O’ is, een korte inademing, een plotselinge onbeweeglijkheid wanneer iets nieuws haar aandacht trekt en ze het begint te achtervolgen: voorzichtig, verrukt — het mooiste geluid van de wereld: het geluid van de verwonderde adem van een baby.
Ze is zo intrigerend, wanneer haar aandacht op deze manier gevangen is. Maandenlang ben ik de slaaf van haar gevoelens. De wereld bestaat uit kleur, licht en textuur en ik ben haar trouwe kameraad. Ik heb geen keus. Wij allemaal niet. In een koffiezaakje keren drie vrouwen zich naar haar om haar een glimlach te geven en dan, als één, kijken ze omhoog. ‘O, ze kijkt naar de lichten,’ zegt er een, en dit geeft ons allemaal een immens plezier. Het licht is, in werkelijkheid, verschrikkelijk en dit is een van de redenen waarom moeders denken dat ze gek aan het worden zijn: trots zijn op de baby die naar het licht kijkt, trots zijn op het licht wanneer ze die introduceren aan de baby, ‘Ja, hè, het licht!’ Er zit een bepaalde zen in; de wereld zo simpel en nieuw, wanneer we allemaal even onze tijd nemen om te bewonderen hoe de baby een smeedijzeren kandelaar bewondert, eentje met eigenaardig bengelende onderdeeltjes en wel vijf (ja, vijf!) gloeiende, tulpvormige peertjes.
Ze is nog jaren verwijderd van de kennis van wat ‘vijf ’ nou eigenlijk is, maar misschien snapt ze wel de ‘vijfheid’ ervan. Dit is hoe ze haar ogen beweegt: één, nog één! Nog zo één! Ze allemaal! De andere twee. De eerste weer opnieuw, nog één! Een ander.
Soms houdt ze haar hand omhoog alsof ze het kindje Jezus is, en kijkt ze alsof ze alwetend is, en het allemaal begrijpt. Ik vraag niet om vergiffenis, maar ik voel de verlossing in de volledigheid van haar blik. En ik voel de verlossing in haar mollige babypolsjes en haar oneindig kleine, mollige babyhand. De baby is een zegen, maar soms (ze moet wel) zegent ze ook, wat wil zeggen dat ze simpelweg kijkt, en haar hand omhoog reikt, als een teken.
Ik til de baby op en samen kijken we in de passpiegel, die bij haar altijd al voor een ingewikkelde vreugde zorgde: wat is dat? Een baby! Ze lacht, de baby lacht terug! (Het wordt alleen nog maar ingewikkelder! Ik ben het! Ik ben het! zegt ze, en alle synapsen, zo stel ik me voor, gaan pling! pling! ping!) Ze ziet mij naar haar lachen in de spiegel; ze ziet dat haar moeder zich naar haar keert en naar haar lacht in de kamer, en o, het wordt teveel, ze werpt zichzelf voorover naar de kledingkast om de deurknop te onderzoeken.
De kast heeft eigenlijk zelfs twee deurknoppen. De één is van hout en de andere, om de een of andere reden, is gemaakt van een amberkleurig plastic. De baby gaat van de ene naar de andere, en dan weer terug. Een van de eerste verwarringen in haar jonge leven was toen Martin en ik tegelijkertijd naar haar keken: ‘O nee, het zijn er twee.’ Het was bijna oneerlijk.
Naarmate ze ouder werd wilde ze niets liever dan opgetild worden door één van ons, en dan kijken naar de ander, met een nogal zelfvoldane blik. Nu ze nog wat ouder is, is ze al tevreden wanneer we alle twee bij haar zijn, stilletjes in een kamer. Ze heeft de reis gemaakt van één, naar twee, misschien naar meer. Ik moet hieraan denken wanneer ze van de houten knop naar die van plastic gaat — een sprookje van gelijkheid en verschil. De ene. De andere.
Natuurlijk is het eerste verschil tussen de ene en de andere niet tussen moeder en vader en ook niet tussen baby en ‘baby in de spiegel’, maar tussen de ene borst en … de andere! Als vrouwen vijf tepels hadden dan zou de mensheid nu waarschijnlijk al op de maan leven.
Het was warm, gisteren, dus trok ik haar sokken uit en plantte ik haar op het gras neer. Ze vond dit geweldig, maar misschien niet zo geweldig als ik — haar eerste graservaring. Dit groene spul was voor haar net zo anders en heerlijk als alle andere nieuwe dingen — dit ‘eerste’ was alleen maar voor mij. Soms heb ik het idee dat ik haar mijn eigen heimwee naar de wereld probeer te introduceren.
Maar voorlopig is gras groen en levendig en verbazingwekkend veelvoudig en is het gewoon gras. Misschien is het zelfs eetbaar. Alles verdwijnt haar mond in. Zo smaakt geel. Zo smaakt blauw. Vanaf het moment dat ze rond begon te bewegen heeft ze ook de smaak ervaren van de grasmat, van het geroosterd brood van gisteren en waarschijnlijk ook van muizenkeutels, want het heeft weken geduurd voordat we doorhadden dat we niet alleen thuis waren. Maar haar einddoel is en blijft papier, en ze kijkt nu over haar schouder om te zien of ik er ben. Dat behang ziet er goed uit.
Ik zou zo graag willen dat ik me mijn eigen behang nog kon herinneren, en niet alleen de scheur die ik erin had gemaakt. De baby slaapt nu in mijn ledikantje — dat mijn vader meer dan veertig jaar terug gemaakt heeft, met een aantal smalle spijlen en een behoorlijk vindingrijk systeem om de zijkant naar beneden te schuiven. Op een nacht heb ik er naast gezeten, om haar te voeden, en ik probeerde me te herinneren hoe het was om er in te zitten; het uitzicht tussen de spijlen door en het gescheurde behang op de muur. In de loop der jaren had iemand de kinderkamer blauw geverfd, maar ik herinner me een groene kleur, ik kon bijna terugroepen hoe ik aan de spijlen van het ledikantje kauwde. De baby dronk en ze liet haar wimpers langzaam neerdalen op een dronken blik vol overgave en terwijl mijn aandacht begon af te dwalen zag ik, onder wat schilfers in de blauwe verf daadwerkelijk de groene verf die ik als kind at. Een sterke en lang vervlogen emotie overviel me en was toen weer weg.
Mijn moeder, of een ander iemand, trok het ledikantje weg van de muur en op gegeven moment was het behang dat ik me niet herinner vervangen door een behang dat ik me wél kan herinneren (blauwe bloemen, bedrukt op wit). Babies houden zo veel van patronen dat ik spijt begin te krijgen van mijn eigen pogingen om stijlvol te zijn. Geen tierelantijntjes in het vloerkleed om overheen te kruipen, op de muur geen bloem te bekennen. Zelfs haar speelgoed bestaat uit primaire kleuren en haar mobiel komt van de Tate: uitgesneden figuren, als een soort rondzwevende Mondriaan.
Wanneer ik het niet probeer lijk ik me te herinneren dat mijn moeder me op de vingers tikte vanwege de scheur in de muur. Ze zal het wel zonde hebben gevonden van het behang. Dat is misschien ook waarom ik het onthouden heb. Het was mijn eerste echte kennismaking met ‘NEE!’
Mijn eigen kind denkt dat Nee! een spelletje is. Ik zeg het één keer en ze stopt even. Ik zeg het een tweede keer en ze kijkt naar me. Ik zeg het een derde keer en ze lacht. Wat een grap!
Hoe smaakvol haar mobiel ook is, ze houdt ervan; van de grote rode cirkel die langzaam draait en dan zijn blauwe kant laat zien, en van het klein vierkant dat van zwart naar wit gaat. Er zijn nog wat rechthoeken die haar aandacht niet bijzonder trekken, maar al met al is dit het ding waar ze het meest van houdt.
We zijn verhuisd toen ze bijna acht maanden oud was, en het duurde nog twee weken voordat ik eindelijk tijd had om de mobiel weer voor haar op te hangen. Toen het was gelukt trilde ze van plezier. Ze maakte het mee in rillingen. Ze realiseerde zich dat de mobiel er niet alleen weer was, maar ook dat deze ooit weg was geweest. Ze kon zich dit herinneren. Om dat te doen moest ze drie dingen zien: de mobiel in de oude flat, de nieuwe kamer zonder de mobiel, de nieuwe kamer met de mobiel. Een herinnering is nooit alleen.
Martin zegt dat zijn eerste herinnering (een broer die een blauwe plastic kan tegen het hoofd van een andere broer kapotsloeg) niet klopt. Zijn moeder vertelt hem dat ze nooit een smalle, lichtblauwe plastic kan hebben gehad. Hij denkt dat hij over de kan gedroomd heeft en dat in de droom ook het idee ontstond dat dit zijn eerste herinnering was, omdat hij vervolgens ook over een ‘eerste herinnering’ droomde waarin mensen naar hem zwaaide vanuit een vliegtuig terwijl hij beneden in de tuin stond. Hij was er jarenlang van overtuigd dat het echt was gebeurd. Dit doet mij geloven dat we erg jong zijn wanneer we op zoek gaan naar onze eerste herinnering — dat ene moment waar we de stroming van de tijd betreden.
Mijn eigen moeder, conservator en houder van allerlei zaken, waaronder de herinnering van het pannenrek, vreest dat ze vergeetachtig wordt. Het verre verleden is altijd dichterbij, zegt ze. Als dat zo is dan zal de herinnering aan haar eigen moeder nu steeds sterker worden; in een luie stoel in een huis aan zee, omringd door blije kinderen, of ongeruste kinderen, of door kinderen die zich met andere dingen bezighouden.
Als je er nog eens goed over nadenkt, kunnen die potten daar niet lang zijn blijven staan. Ik zal ze wel kapot hebben gemaakt. Er zal geluid zijn gemaakt, hoewel mijn herinnering opmerkelijk en ontzettend stil is. Wat ik me herinner is misschien de stilte voor een storm van lawaai en beschuldigingen. Dat heerlijke, langzame moment wanneer een baby ineens heel, heel erg stil wordt, alsof ze weet dat ze ontdekt gaat worden.
Onlangs had mijn baby (zonder geluid te maken) de stekjes die ik bij het raam heb staan bereikt, en ze vulde haar mond met een handjevol taaie jonge plantjes en potgrond. Ik probeerde haar mond open te krijgen om het eruit te halen. Ze hield haar lippen stijf op elkaar. Ze beet me (per ongeluk). Ze begon te huilen. Toen ze huilde, viel haar mond open. Ze was overmeesterd door haar eigen verdriet en dit vond ik zo oneerlijk dat ik haar verder maar met rust liet. Ik kon het niet over mijn hart verkrijgen. Bovendien stond er op de zak dat de potgrond gesteriliseerd was.
Maar nu laat ze mijn vinger haar mond niet meer in, zelfs niet op zoek naar een tand (ze is erg trots op haar tandjes) en wanneer ze haar mond dicht klemt en ze wegdraait zegt ze, luid en duidelijk, ‘Mij’. ‘O,’ zei een vriendin, toen ze begon te kruipen, ‘dit is het begin van het einde,’ en ik wist gelijk wat ze bedoelde. Het is het begin van het einde van een verliefdheid tussen een vrouw die niet meer weet wie ze is, en een kind dat nog niet weet wie ze is.
Totdat er op een dag een moment komt, betoverend of banaal, alledaags of juist apart, dat ze zich voor de rest van haar leven zal herinneren.
Translation commentary
Eva Leek
In this short essay Enright paints a picture of the way she experienced time and, well, experiences when she was a child and makes guesses on the way her own baby might experience it. What is interesting is the way she uses sensorial descriptions — “the taste of yellow”, “[she] listens to the echo”, “the shivery taste of it” etc. — in combination with vivid descriptions of carpets, baby toys or even a lamp. In a way, this writing reflects the way we experience memories. In my translation I’ve tried to keep these descriptions as bright and memorable as Enright has written them.
Enright writes about her memories in a way that makes it look like she doubts herself, which, in turn, makes the audience doubt her as well. She does this by using a lot of auxiliary verbs: “I would have pulled them down”, “I could almost recall chewing the cross bar”, “the white-haired woman must be her own mother”, etc. This doubt gets amplified by the use of verbs like “I wonder”, “I imagine” and “I think”, and by using adverbs like “perhaps” and “maybe”. While translating I tried to maintain this uncertain way of writing and, where possible, enhanced it.
Translating “the mind’s eye” caused a bit of a problem. The first time it is brought up it is used in a way to describe how Enright can still ‘see’ a memory. The second time it is used in a joke about crossing the road. In Dutch there is a similar expression: het geestesoog (the spirit-eye). It can essentially be used in the same way in both instances, but is hardly ever used to talk about seeing memories. I have therefore translated “mind’s eye” differently in each case. The first time I’ve used “ik kan het voor de geest halen” (fig: “I can picture it”; lit: “I can hold it in (front of the) spirit”. The second time I did use “geestesoog”. In this translation I’ve used “geest” twice, which means I have partially kept the repetition from the source text and I have also kept the pun, without my translation being unnatural.
While translating the sentence “she contains everything, and understands it all” I had a hard time figuring out what to do. The sentence makes the baby sound wise, almost omniscient. In Dutch, however, we don’t say that someone ‘contains’ everything, so using this kind of translation would weaken the impact of this sentence. I have used “alwetend” (all-knowing). While it is not a translation of the literal meaning of this sentence, it has the same effect. The baby knows all and understands all sounds as wisely as it does in the source text.